گروه فرهنگی خبرگزاری «نسیم»- نشست نقد و بررسی کتاب "سفر بمباران" علی‌محمد مودب با حضور وی، حمیدرضا شکارسری، علی داوودی، مصطفی محدثی خراسانی، حسین‌نژاد و با همکاری خبرگزاری نسیم و سازمان بسیج هنرمندان در محل این خبرگزاری برگزار شد.
در ابتدا شکارسری با بیان اینکه فرم و زبان اشعار "سفر بمباران" اولین نکته‌ای است که مخاطب را به خود جذب می‌کند، گفت: انسان چه در مدرنیته و چه در پسامدرنیته با بحران روبه‌رو است؛ در مدرنیته ما رویارویی بی‌پایان با سنت داریم، سنتی که قابل کنار گذاشتن نیست.
وی با بیان اینکه آثاری را که به مدرنیته نسبت می‌دهند غالبا در شکل و محتوا ثبات ندارند، اظهار داشت: در پسامدرنیته نیز به این دلیل با بحران روبه‌رو هستیم که اساسا در آن قطعیت وجود ندارند. البته در مدرنیته فرم اثر باعث برجسته بودن اثر می‌شود و در پسامدرنیته نیز تسمخر و لودگی آثار باید تفاوت آنها با سایر آثار می‌شود؛ چرا که در حقیقت آثار پسامدرنیته جهان را جدی نمی‌گیرد.
این منتقد ادبی تصریح کرد: اثر پست مدرنیستی سعی می‌کند هنر بودن خود را زیر سوال ببرد به طور مثال آثاری که از اشیاء دور ریختنی ساخته می‌شود جزو آثار هنری پست مدرنی به شمار می‌روند. به عبارت دیگر در دنیای پسامدرن خدایان مرده‌اند و جهان پسامدرن پر از پوچی، لودگی است که آثار هنری نیز شامل این موارد می‌شوند.
شکارسری با بیان اینکه انسان خدامحور با دین خود به هنر معنا می‌بخشد، افزود: با این منظر اثر هنری متکی به آموزه‌های وحیانی است و محتواگر است؛ البته این محتوا پشت فرم‌ها و تکنیک‌های اثار مدرن و پست‌مدرن پنهان هستند. آثار بسیاری هستند که مخاطب را به یاد آثار پست مدرن و مدرن می‌اندازند ولی خود اثر خدامحور و دین‌محورانه است و حتی آثار پست‌مدرنی را داشته‌ایم که به مهمترین منابع نقد جهان مدرن تبدیل شده‌ان
"سفر بمباران" اثر مدرنیستی ای است که به نقد جهان مدرن و فجایع آن می‌پردازد
وی گفت: اثر مدرن می‌تواند در تقابل با آثار پست‌مدرن قرار گیرد و "سفر بمباران" اثر مدرنیته‌ای است که به نقد جهان مدرن و فجایع آن می‌پردازد؛ یکی از ویژگی‌هایی که باعث می‌شود این اثر را اثر مدرن بدانیم زبان آن است. در حقیقت درا ین اثر از ساختار موزون که ساختار کلاسیک است صرف‌نظر شده و به همین دلیل مخاطبان غیرحرفه‌ای احساس می‌کنند که به راحتی می‌توان این اثر را خلق کرد.
این منتقد ادبی با بیان اینکه زبان "سفر بمباران" زبان روزمره است، اظهار داشت: روزمره‌نویسی و زبان محاوره از ویژگی‌های این کتاب به شمار می‌رود که این مسئله ویِژگی آثار مدرن است. همچنین "سفر بمباران" فاقد آرایه‌های لفظی است و زبان این کتاب به همان راحتی است که افراد با یکدیگر صحبت می‌کنند.
شکارسری گفت: طنزآمیز بودن، فقدان ساختار جداگانه برای هر شعر، توضیح زیاد درباره مسائل، دور بودن اثر از ذهنی‌گرایی و ... از جمله ویژگی‌های کتاب علی‌محمد مودب به شمار می‌رود؛ البته ویژگی بارز این کتاب سیاسی بودن آن است؛ چرا که موضع‌گیری‌های شاعر درباره حداقل یکی از معضلات روز دنیا بسیار روشن است که اسم آن را خودباختگی انسان شرقی در مقابل غرب می‌دانم.
وی با بیان اینکه بگوییم "سفر بمباران" تنها به حوادث غزه پرداخته است، سطحی‌نگری خواهد بود؛ اظهار داشت: چرا که این اثر بسیار عمیق‌تر از این مسئله است و علت آن هم هجوم مکرر شاعر با فرم آیات قرآنی به مسئله حمله غرب به تفکرات شرق است؛ از این منظر این اثر را باید کتابی دانست که در مرز بین گسست و پیوست با جهان قرار دارد.
این منتقد ادبی با بیان اینکه شعر اساسا گسست از جهان است، افزود: در حقیقت ارزش فرامتنی این اثر آنجایی است که کتاب در مرز باریک و خطرناک بین گسست و پیوست با جهان است و شاعر در این کتاب خیلی هم دچار قضاوت نشده است؛ البته در برخی اشعار شاعر دشنام‌هایی داده است؛ با این حال اگر کل کتاب را نیز دشنام فرض کنیم؛ باید گفت که دشنام‌های شاعرانه دارد و اینگونه اتفاقات در آثار کم رخ می‌دهد.
شکارسری تصریح کرد: ویژگی زبانی این اثر کنایه بودن آن است؛ چرا که در اکثر قریب به اتفاق اشعار این کتاب کنایه وجود دارد و چون کنایه وجود دارد می‌توان گفت که اشعار دشنام نیستند. در حقیقت احساس می‌کنم شاعر بیشتر به جای آنکه عصبانی شده باشد احساس مسئولیت کرده است.
وی درباره تبارشناسی کتاب "سفر بمباران" ادامه داد: برای این موضوع باید به اولین گروه‌های شعر کشور برگردیم که تلاش کردند زبان را از شعر فارسی جدا کنند. به عبارت دیگر در دهه 50 اولین حرکت‌ها برای تحقق این مهم انجام شد که در این زمینه می‌توان به اشعار طاهره صفارزاده اشاره کرد؛ چرا که در آن دهه تنها شعر شاملویی و شعر فرمالیستی دهه 40 در کشور وجود داشت که در کنار آن اشعاری که بستر و نگاه دینی داشتند؛ ایجاد شد که به اعتقاد من اینگونه اشعار مادر شعر نو به شمار می‌روند.
ذات اشعار کتاب علی‌محمد مودب کنایه‌آمیز است
این منتقد ادبی با بیان اینکه اگر اشعار قیصر امین‌پور، حسین حسینی، سلمان هراتی و ... را بررسی کنیم به تبار اینگونه شعرها می‌رسیم، افزود: رضا براهنی در سال‌های 60 و 61 از اشعار صفارزاده تبعیت می‌کرد و شعر می‌سرود و تبار شعرهای سال‌های بعد نیز به خصوص در زمان بحران‌های سیاسی و اجتماعی مانند حوادث بوسنی، مسائل افغانستان و مسائل امروز مانند غزه و ... نیز به اشعار قزوه می‌رسد که اشعار قزوه نیز ریشه در شعرهای براتی و صفارزاده دارند.
شکارسری با بیان اینکه اشعاری مانند شعرهای کتاب "سفر بمباران" بی‌تبار نیستند، گفت: در حقیقت ما با یک پیش زمینه ذهنی به سمت آنها می‌رویم و اگر بعد از شنیدن اشعار احساس غریبگی با آنها نمی‌کنیم به خاطر تبارشان است. البته اگر تغییری بین این اشعار و شعرهای سپید روزگار ما وجود دارند نباید اجازه دهیم شعرهای سپید به اسم جریان روشنفکری ثبت شود؛ چرا که شعر انقلاب تنها شعر سنتی نیست.
وی با بیان اینکه شعر کلاسیک ایران با انقلاب اسلامی احیا شد، تصریح کرد: اگر شعر سپید را نیز تبارشناسی کنیم متوجه می‌شویم که از شعر انقلاب بهره‌مند شده است. نباید جایگاه شعر نو در شعر انقلاب را جایگاه فرعی بدانیم؛ چرا که این نوع شعر جایگاه اصلی را میان شعر انقلاب دارد. البته شعر کلاسیک در جریان شعر انقلاب دارای صلابت شد؛ ولی این به معنی حذف شعر سپید و نو نیست.
این منتقد افزود: فقدان ساختاری از جمله ویژگی هایی است که "سفر بمباران" را از شعر سپید متمایز می کند؛ چرا که ما با یک مجموعه شعر با عنوان "سفر بمباران" روبه رو نیستیم بلکه این اثر یک کتاب به شمار می رود. به عبارت دیگر اشعار این کتاب نو هستند چرا که حرف های این اثر، حرف های نو و تازه به شمار می روند.
شکارسری با بیان اینکه مرحوم حسین حسینی عنوان می کرد که وقتی دست آدمی در بین درب می ماند انسان آه نمی کشد بلکه فریاد می زند، اظهار داشت: به همین دلیل می توان عنوان کرد که "سفر بمباران"اثر سیاسی است. در حقیقت تصور می کنم این اثر به شاهرگ اصلی مشکل جهان امروز یعنی هجوم فرهنگ غربی می پردازد؛ با این حال برخی اشعار ماند درددل با علیرضا قزوه مصرف داخلی دارد و مشخص نیست که چنین اشعاری چرا در این کتاب آمده اند.
وی تصریح کرد: اشعار این کتاب ذات کنایه آمیز دارند؛ به همین دلیل است که می بینیم اشعار در این اثر هم طنز هستند و هم حرف جدی ای را بیان می کنند؛ علاوه بر آن نوع بیان عینی، نقد مدرنیستی و ... این اثر را مدرنیستی کرده است و روزمره نویسی و استفاده از واژگانی که قابلیت شعری ندارند باعث پسامدرنی بودن اثر شده است؛ در حقیقت طنز و لودگی ای که در برخی اشعار "سفر بمباران" وجود دارد مخاطب را به یاد آثار فرامدرنی می اندازد.
این منتقد ادبی با بیان اینکه علی رغم همخوان بودن اشعار این کتاب ولی می بینیم که "سفر بمباران" وجه نخبه خوانی نیز دارد، ادامه داد: چند درصد از واژگان این اثر حالت ایتالیک دارند که در حقیقت نخبگان در لایه دوم اثر می توانند از آن استفاده کنند. به طور مثال واژه شیاطین سرخ را مخاطب عام می خواند و از آن عبور می کند ولی عده ای هستند که استفاده های بیشتری از این واژه می کنند.
در ادامه مراسم محدثی خراسانی، شاعر گفت: وجه تمایز پر رنگ شعر انقلاب را با شعرهای روزگار خود متمایز می‌کند بحث محتوای شعر است. ما در اوایل انقلاب از قالب‌های متداول شعری برای سرودن اشعارمان استفاده می‌کردیم و تنها محتوا و شور انقلابی بود که توانست تأثیر خود را روی زبان بگذارد و زبان را به سمت حماسی بودن سوق دهد.
امروز شعر عاشقانه و شعر اجتماعی خواستگاه اصلی‌اش شعر انقلاب است
این شاعر کشورمان با بیان اینکه این تحولات تا به امروز رسیده و شاهد تغییرات ذهنی و زبانی هستیم ادامه داد: در حقیقت ما امروز شعر عاشقانه و شعر اجتماعی را می‌بینیم که خواستگاه اصلی‌اش شعر انقلاب است. احساس می‌کنم جریانی که با تمام فراز و فرودهای زبانی‌اش همچنان شاهرگ اصلی آن به شعر انقلاب متصل است اشعار سلمان هراتی و امثال آن است به عبارت دیگر کسی که ارتباط درونی خود را با شعرهای انقلاب ادامه می‌دهد همان جریان شعر انقلاب است که یکی از نمونه‌های آن کتاب "سفر بمباران" می‌باشد.
وی تصریح کرد: محورهای محتوایی شعر انقلاب در این سال‌ها عدالت‌خواهی، مبارزه با زر، زور و تزویر آرزوی ایجاد امت واحده و... است که ما طی امسال دستاوردهای خوبی را در حوزه شعر انقلاب داشته‌ایم.
جذب دستاوردهای شعر انقلاب را که همان تحولات ذهنی و زبانی بوده است
خراسانی افزود: در این مدت ما جذب دستاوردهای شعر انقلاب را که همان تحولات ذهنی و زبانی بوده است را داشته‌ایم که نمونه برجسته آن کتاب آقای مؤدب است چرا که این اثر جریانی از شعر انقلاب را در کانون‌های انقلاب و همچنین فطرت سال‌های اولیه انقلاب را حفظ کرده است البته تحولاتی ذهنی و زبانی نیز دراین اثر وجود دارد.
وی افزود: علی محمد مؤدب در یکی از صفحات کتاب "سفر بمباران" عنوان کرده بود که اشعار این کتاب شعر به حساب نمی‌آیند و تنها شاعر می‌خواسته حرف خودش را بزند؛ اگر چه ما توانایی‌های وی را در اشعار دیگرش و سخنرانی‌هایش دیده‌ایم اما این باور مؤدب است؛ ولی این بدان معنا نیست که این کتاب شعر نباشد.
کتاب "سفر بمباران" قابلیت ترجمه دارد
خراسانی با بیان اینکه اشعار کتاب "سفر بمباران" قابلیت ترجمه دارد تصریح کرد: در حقیقت می‌توان این کتاب را به عنوان شعر انقلاب ترجمه کرد. همچنین در این کتاب اشاره‌های منطقی و روزمره به حدی زیاد است که باید گفت: از این منظر این کتاب تنها در ایران و از سوی کسانی قابل فهم است که در جریان مسائل روز باشند.
این شاعر کشورمان تصریح کرد: برخی اشعار در کتاب "سفر بمباران" با رویکرد جهانی سروده شده است که بنده این اشعار را شعرهای موفق مؤدب می‌دانم. مؤدب هر چه به خود، فطرتش و روستایش نزدیک‌تر می‌شود عاطفی‌تر شده و هر چه از این مسائل فاصله می گیرد وجه عاطفی آن در اشعارش کمرنگ می‌شود.
وی گفت: آرمان‌های انقلاب، شعارهای اولیه انقلاب و بحث دفاع مقدس مسائلی بودند که باعث شکل‌گیری شعر انقلاب شدند؛ البته بعد از پایان جنگ تحمیلی 8 ساله افق‌های عاشقانه و غزل در مقابل شاعران کشورمان گشوده شد.
مؤدب شعر انقلاب را با مسائل روز پیوند زده است
محدثی خراسانی تصریح کرد: ادامه شعر انقلاب در مقطع کنونی با مسائل جهان اسلام و به ویژه مقاومت گره خورده است؛ چرا که در افق‌هایی که امروز مقابل شاعرانمان وجود دارد ما در مباحث عاشقانه حرفی برای گفتن نداریم. در حقیقت افقی که همچنان می‌توان در آن حرف زد همان مسیری است که مؤدب در پیش گرفته که ادامه آرمان‌های انقلاب اسلامی به شمار می‌رود.
وی با بیان اینکه مؤدب شعر انقلاب را با مسائل روز پیوند زده است گفت: مقاومت تکامل یافته شعر اجتماعی است و برای برون‌رفت از شعرهای عاشقانه و اجتماعی باید به این سمت حرکت کنیم.
در ادامه علی داوودی گفت: در کتاب "سفر بمباران" ما نوع منسجمی از اشعار را می‌بینیم که شباهت‌هایی در بحث فرم، بیان، و دیدگاه با اشعار علیرضا غزوه دارد.
وی با بیان اینکه نبرد تارخی انسان و غیر انسان بحث جدیدی در شعر به شمار نمی‌رود تصریح کرد: آنچه دغدغه مؤدب در کتاب "سفر بمباران" است را باید از این منظر ببینیم که جامعه انسانی بدون انسان چه لطمه‌هایی خواهد داشت در حقیقت دغدغه شاعر در این کتاب جستجوی انسان و داشته‌هایش است.
"سفر بمباران" بر خلاف تصور شاعر به دنبال هیچ آرمان شهری نیست
شاعر کشورمان ادامه داد: آن چیزی که امروز زندگی‌مان را فرا گرفته ادبیاتمان را نیز تغییر داده است و این مسئله دغدغه شاعر به شمار می‌رود به عبارت کشف پوچی و آنچه یوسف علی میرشکاک از آن به عنوان نیست انگاری یاد می‌کند به دغدغه شاعران تبدیل شده است.
وی ادامه داد: دنیای غرب از غفلت ما در برابر برخی مسائل مانند غزه استفاده کرده در حالی که ما نسبت به آنها غفلت کرده‌ایم و شاعر در کتاب "سفر بمباران" به این مسئله می‌پردازد در حقیقت مؤدب در این کتاب با همان ادبیاتی که دیگران در تبلیغات خود به کار می‌برد به مسائل پرداخته است و همانند جملات آنها را به کار می‌برد؛ البته ما چون از نیت شاعر آگاه هستیم به این موضوع پی می‌بریم.
داوودی با بیان اینکه در "سفر بمباران" طنز و کنایه وجود دارد ادامه داد: بر عکس تصوری که وجود دارد شاعر در این اثر به دنبال هیچ آرمان شهری نیست و فقط در حد کارکرد عینک عمل کرده تا مخاطبان بتوانند درست مسائل را ببینند. دغدغه شاعر در تمام شعرها تنها روشنگری بوده و گمان می‌کنم مؤدب در این کتاب ادبیات مقابله‌ای داشته است.
وی گفت: زبان اشعار در این کتاب بسیار ساده بود و شعرها قابلیت ترجمه دارند.
در ادامه سمنانی گفت: از نظر من بزرگترین بحث کتاب بحث طنز بودن آن است و همان بار اولی که کتاب را خواندم متوجه شدم که هر نکته این کتاب طنزهایی دارد البته طنز نه به معنای طنز خنده‌دار بله از جنس طنزهای حافظ به عبارت دیگر طنزهایی که آدمی را به فکر می‌اندازند.
وی با بیان اینکه یکی دیگر از ویژگی‌های این کتاب کنایه آمیز بودن آن است گفت: کنایه به عنوان وجه غالب این کتاب مورد استفاده قرار گرفتند علاوه بر آن بسیاری از اشعار این کتاب ایهام وار است؛ این در حالی است که شاید نتوان در شعر سپید از کنایه و ایهام استفاده شود.
وی تصریح کرد: در این کتاب ما با شاعری مواجه هستیم که ایدئولوژی خاصی نسبت به جهان اطراف خود دارد واین مسئله را با شعر بودن کلمات بیان می‌کند. این شعرها می‌تواند سابقه‌ای در اشعار سلمان هراتی و علیر ضا غزوه داشته باشد.
وی خاطرنشان کرد: مؤدب از اولین شعر خود تا همین کتاب آخرش یک نوع شعر را مطرح کرده است و اشعار این کتاب نیز جدا و متفاوت است اشعار گذشته و آینده این شاعر نیستند.
امروز در مسیر مدرنیته به دوران بمباران رسیده‌ایم
در بخش پایان مراسم علی محمد مؤدب گفت: شاعر زمانی که در حال خودش هست بیش از هر چیز درگیر عاطفه می‌شود و هراسمان از تکرار اتفاقات باعث می‌شود تا به نوشتن روی بیاوریم.
وی گفت: پشت جلد کتاب اولم نوشتم که کودکی که بازی می‌کند ممکن است گم شود اما کودکی که گم شده هیچگاه بازی نمی‌کند از این رو باید گفت: که بحث مدرنیسم و ورود ما به آن همانند بحث آن کودک گمشده است. در حقیقت ما فرزندان سنت بودیم ولی خودمان را گم کردیم.
شاعر کتاب "سفر بمباران" تصریح کرد: من در روستایی زندگی می‌کردم که شاید مردمش بی سوادتر از امروز بودند ولی جاهل‌تر نبودند چرا در آن روستا روابط بر اساس محبت اهل بیت و باورهای خود ساخته‌شان بود. هر چه بزرگتر شدیم و بعد به مدرسه رفتیم در مدرنیزه گم شدیم با این حال ما در جستجوی خانه خود هستیم.
مؤدب تصریح کرد: امروز در مسیر مدرنیزه به دوره بمباران رسیده‌ایم چرا که امروزه جنگ دنیاداری و جنگ حق و باطل بسیار واضح است به عبارت دیگر در حال حاضر شیطان به حدی جدی شده که پرده‌دار خانه خدا است و در این میان کودک گمشده تربت جامی حال خودش را تا آنجایی که می‌توانسته در کتاب "سفر بمباران" نوشته است.
وی با بیان اینکه جوانان ما به سمت اشعار غفلت‌وار رفته‌اند گفت: شعر برای این است که ما را از غفلت به نور برساند ولی گویی ما از این چرخه کنده شده‌ایم و در چرخه‌های بیهوده‌ای قرار داریم به عبارت دیگر اشعاری که وجود دارند شایسته ما نیستند.
وی گفت: امیدواریم برخی از ما بتوانند حرف‌های مربوط به حق و باطل زنده نگه دارند و ما در کار خلاقانه به خصوص در حوزه شعر از دنیا عقب نیفتیم چرا که ما قرآن، نهج البلاغه و روایات ائمه را داریم و اگر به سراغ آنها برویم حرف‌های زیادی برای گفتم داریم.